Mobbing kelimesine sözcük anlamı olarak baktığımızda “mob” kökünden türetilmiştir. Düzensiz kalabalık veya çete anlamlarına gelmektedir. İlk kez 1984’de İsveç’de “İş hayatında güvenlik ve sağlık” konulu bir raporun kapsamında Heinz Leymann tarafından kullanılmıştır. Yine İsveç’te 1993’te “İşyerinde Kişilerin Mağdur Edilmesi” adlı kanunla yasalara geçmiştir. Türkçe’de ise daha çok psikolojik taciz, psikolojik yıldırma, rahatsız etme, sıkıntı verme ve psikolojik baskı kelimelerinin karşılığı olarak kullanılır ve bunlar ile kişinin işten uzaklaşmasına sebep olma olarak tanımlanır.
Neler Mobbing kapsamındadır ?
Prof. Dr. Erol Özmen, örnek davranışlara aşağıdaki gibi bir liste hazırlamış:
Başarının ödüllendirildiği konularda değerlendirilmesi yapılmaz. (İkramiye, prim gibi)
Genel herkese uygulanan kurallar askıya alınır. Baskı unsuruna dönüştürülür.
Sorulan sorular cevapsız kalır.
Çalışma arkadaşlarından ayrı bir alana yönlendirilir.
Yıllık izinler onaylanmaz ya da kısaltılır.
Alanı farklılaştırılır.
Çalışma engellenir.
Herkesin içinde ya da baş başa kişi aşağılanır.
Tehdit edilir.
Hakaret edilir, kötü muameleye maruz bırakılır.
Kişilik özellikleriyle alay edilir.
Dedikodu yapılır ve yayılması sağlanır.
Ekipman desteği sağlanmaz.
Söz hakkı tanınmaz.
Tabi yaşadığımız ülkede de muhalif bir sendikaya, derneğe, yasal bir partiye üye olmak ya da çalışmalarına katılmak da bunlara vesile olabilir. Örneğin fabrikalarda yeni bir sendikaya üye olmak tüm bunları yaşamanıza vesile olabilir ya da kamuda KESK’ in sendikalarından herhangi birine üye olmak da yine listedeki durumlardan birini yaşamanıza sebep olabilir.
Örneğin ; Bolu Gerede’de devlet hastanesinde başhemşire olarak görev yapan Hülya Sakız hakkında asılsız şekilde disiplin suçları verilir (acil serviste sargı bezi kalmaması, servislerin bakım ve temizliğinin yapılmaması, kavga eden başka hemşireleri engelleyememesi gibi) ve depo sayım sorumluluğu yapması istenir. Ancak mahkemede hakkındaki 2 uyarı, 1 disiplin ve 3 kınama cezalarının yıldırma amaçlı olduğunu, kişilik haklarının zedelendiğini ve ruh sağlığının bozulduğunu belirterek, 2 Şubat 2010 tarihinde Bolu Valiliği hakkında Sakarya 1’inci İdare Mahkemesi’nde mobbing davası açar.
Sakarya 1’inci İdare Mahkemesi, Hülya Sakız’ın geçici görevlendirme ve disiplin cezaları nedeniyle kişilik hakları ve manevi bütünlüğünün zarara uğratıldığına karar vererek, Bolu Valiliği’nin 5 bin TL manevi tazminat cezası ödemesini kararlaştırmıştır.
Hukuki olarak baktığımızda davalarda bazı önemli noktalar bulunmaktadır.
Mobbingi gerçekleştiren aynı işyerinde işveren de olabilir, çalışan da. Bir kişi de olabilir, daha çok da. Mobbing olayının işyerinin içinde olma zorunluluğu yoktur.
Kişilerin arasında mutlaka bir denge olmamalıdır. Aynı statüdeki kişiler arasında mobbingten bahsetmek için, baskın olan kişinin işveren tarafından desteklenmesi , belirtilmesine rağmen işverenin müdahale etmemesi ve ya mobbingin birden çok kişi tarafından uygulanması gerekmektedir.
Mobbinge sebep olan davranış, söz ya da tutumlar sistematik olarak tekrarlanırsa mobbing denebilir bu süre kişinin psikolojisi ile ilgili değişebilir. Süreklilik yoksa kişiye zarar versede mobbing sayılmaz.
Kıskançlık gibi kişisel duygularda mobbinge sebep olabilir ancak esas olarak kişinin işyerinden ayrılmasının istenmesi, terfisinin engellenmesi, patron nezdinde gözden düşmesinin istenmesi gibi sebepler mobbingi doğurmaktadır.
Yaşananların mobbing sayılabilmesi için yapılan davranışların kişiye zarar vermesi, olumsuz etki yapması şarttır. Çalışma koşullarının değiştirilmesi direk olarak mobbing kapsamına girmez ama bunun kişinin psikolojisine etkisinin ispatı ve süreklilik olması mobbing olarak değerlendirilebilinir.
Bazı konularda direk suç teşkil ettiği için bunlar mobbing kapsamında değerlendirilmeyebilinir.
Hakaret
Eziyet
İş ve Çalışma Hürriyetinin İhlali
Sendikal Hakların Kullanılmasının Engellenmesi
Tehdit
Yaralama
Cinsel Saldırı
Cinsel Taciz
Şantaj
Görevi Kötüye Kullanmak
Kişilerin Huzur ve Sükûnunu Bozma
Mobbingin sonuçları olarak yaşanabilecekler;
Depresif bozukluklar ve anksiyete bozuklukları.
Kişinin çevresine karşı umutsuz,mutsuz olarak yaklaşmasına sebep olabilir ve güven problemi ortaya çıkabilir.
Mobbingin varlığı kadar mağdura destek verilmemesi, mobbingi uygulayandan yana taraf olmakta en az mobbing kadar yaralayıcıdır.
Bugüne kadar Yargıtayın vermiş olduğu kararlar şu şekildedir :
Davacının yaptığı iş, mezuniyeti ve kariyeri dikkate alındığında; olumsuz koşullar taşıyan, kapısı dahi olmayan yerde çalışmaya zorlanması mobbingtir.
Davacının 30 kere görev yerinin değiştirilmesi mobbingtir.
Davacının cinsel yönden sürekli baskı altına alınarak ilişki teklifinin kabul edilmemesi nedeniyle yapılanlar mobbingtir.
Davacının işyerinde yalnızlaştırılmaya çalışılması mobbingtir.
Sık sık yer değiştirme yapılması mobbingtir.
Yaptığı tanıklık sonrası işyerinde farklı muamelelere tabi tutulması mobbingtir.
Sonuç olarak;
Mobbing sürecinde öncelik kişinin sağlığıdır. Sağlığı bozulan kişi mutlaka psikososyal destek almalıdır. Bu destek sağlık hizmetinin yanı sıra kişinin arkadaşları ve ailesiyle beraberde aşacağı bir süreçtir. Bütün işyerleri aynı gibi bir avutulma doğru değildir. Sağlıktan sonra hak arama süreci önemlidir.. Ayrıca bireysel olarakta savcılığa başvuru, sürecin başlaması için yeterlidir. Kişi mobbing esnasında iş hakkını fesh edebilir, ama etmediği takdirde de mobbing uygulanmadığı iddiası doğru değildir. Kişi üyesi olduğu sendika, oda gibi yerlerden hukuki destek almalı, hak alma mücadelesini başlatmalıdır. Bir kişiye mobbing uygulanan işletmede, diğer çalışanlar için de potansiyel mağdur olduklarının bilincinin oluşması sağlanmalıdır. Kapitalizmin kar hırsı arttıkça daha çok duyacağımız mobbing ile ilgili mutlaka bilinçlenmeli ve herkesin potansiyel mağdur olduğunu hatırlamalıyız. Yararlanılan kaynaklar http://www.emreulusoy.av.tr/mobbing http://www.calismatoplum.org/sayi47/isik.pdf http://www.calismatoplum.org/sayi44/taskin.pdf http://www.calismatoplum.org/sayi9/mobbing.pdf Onur Kotan